پیر پرنیان اندیش در صحبتِ سایہ اور اقبال لاہوری

پاکستان کے فارسی گو شاعر اقبال لاہوری کے بارے میں، ہوشنگ ابتہاج سایہ اپنی کتاب پیر پرنیان اندیش کی جلد دوم ص 845 پر لکھتے ہیں: 

(عظیمی اور سایہ کے درمیان مکالمہ)

عظیمی: آپ اقبال لاہوری کے بارےمیں کیا رائے رکھتے ہیں؟

سایہ: شاعر برا نہیں ہے لیکن کہیں بہت اعلی لکھتا ہے تو کہیں سطحی، بس اس کی شعریات اسی پریشان حالی کا شکار ہے۔ بہت جگہوں پر اس کی فارسی زبان دانی کمزور پڑ جاتی ہے۔ خیر، وہ اہل زبان نہیں ہے۔ لیکن بعض جگہوں پر اس  نے بہت اعلی بھی لکھا ہے۔

عظیمی: مثال کے طور پر کن جگہوں پر؟

سایہ: مثلا وہ شعر کہ ھستم اگر میروم

ساحل افتاده گفت گرچه بسی زیستم    

هیچ نه معلوم گشت آه که من کیستم

موج زخود رفته‌ای تیز خرامید و گفت    

هستم اگر می‌روم گر نروم نیستم

یا یہ شعر بہت عجیب و غریب ہے۔ 

ما زنده برآنیم که آرام نگیریم

موجیم که آسودگی ما عدم ماست

یا وہ عزل کہ خود گری، خود شکنی،خود نگری۔۔۔۔۔ بہترین غزل ہے۔

نعره زد عشق که خونین‌جگری پیدا شد

حسن لرزید که صاحب‌نظری پیدا شد

فطرت آشفت که از خاک جهان مجبور

خودگری خودشکنی خودنگری پیدا شد

خبری رفت ز گردون به شبستان ازل

حذر ای پردگیان پرده‌دری پیدا شد

اصل فارسی متن

عظیمی; نظرتون درباره‌ی اقبال لاهوری چیه؟

سایہ: شاعر بدی نیست ولی بالا و پایین داره و سرگردانه. خیلی جاها زبانش سسته. خب اهل زبان نیست دیگه. بعضی وقت‌ها هم خیلی درخشان می‌شه.

عظیمی: مثلاً کجاها؟

سایه: مثلاً تو اون شعرِ «هستم اگر می‌روم»

ساحل افتاده گفت گرچه بسی زیستم    

هیچ نه معلوم گشت آه که من کیستم

موج زخود رفته‌ای تیز خرامید و گفت    

هستم اگر می‌روم گر نروم نیستم

یا این شعر خیلی عجیب و غریبِ

ما زنده برآنیم که آرام نگیریم

موجیم که آسودگی ما عدم ماست

یا اون غزلِ «خودگری، خودشکنی، خودنگری»... خیلی غزل درخشانیه

نعره زد عشق که خونین‌جگری پیدا شد

حسن لرزید که صاحب‌نظری پیدا شد

فطرت آشفت که از خاک جهان مجبور

خودگری خودشکنی خودنگری پیدا شد

خبری رفت ز گردون به شبستان ازل

حذر ای پردگیان پرده‌دری پیدا شد

۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔

طلحہ فاران 

فاران زاویے